Νέοι παίκτες διεκδικούν μερίδια αγοράς και νέες τεχνολογικές εξελίξεις ανακατατάσσουν τις παραγωγικές και εμπορικές δυνάμεις. Πολύς λόγος γίνεται έτσι για την 4η βιομηχανική επανάσταση, ενώ έδαφος κερδίζει και η οικολογική διάσταση του παγκόσμιου γίγνεσθαι, με το θέμα της κλιματικής αλλαγής να βρίσκεται στο προσκήνιο.

Στον κόσμο αυτόν, οι μεγάλες οικονομικές δυνάμεις με την ανάλογη γεωπολιτική επιρροή, από τις αρχές του 21ου αιώνα, είναι ο αγγλοσαξωνικός κόσμος με κορυφαία την Αμερική, η Κίνα, η Ινδία, η Ευρώπη, η Ρωσία με την Ευρασία, η Βραζιλία και η Λατινική Αμερική. 

Κύρια χαρακτηριστικά του κόσμου αυτού είναι η δημογραφική κυριαρχία της Αφρικής και της Ασίας, η παγκοσμιοποίηση της ροής κεφαλαίων, γνώσεων και πληροφοριών και η αποσύνδεση της οικονομικής και κοινωνικής προόδου από τη δυτικοποίηση, ήτοι από την οικουμενικότητα του ελληνορωμαϊκού και χριστιανικού πολιτισμού. 

Όπως πολύ σωστά είχε επισημάνει πριν από 25 χρόνια ο Αμερικανός καθηγητής Σάμιουελ Χάντινγκτον, με την είσοδο της ανθρωπότητας στον 21ο αιώνα, πρώτη φορά στην ιστορία, η παγκόσμια πολιτική είναι ταυτόχρονα πολυπολιτική και πολυπολιτιστική. 

Στο πλαίσιο αυτό, καθημερινά γεγονότα και οι εξελίξεις που απορρέουν από αυτά μας δείχνουν ξεκάθαρα ότι στη σημερινή υπό εκκόλαψη νέα γεωπολιτική πραγματικότητα ο εκσυγχρονισμός διαφέρει από τη δυτικοποίηση και δεν συνεπάγεται έναν παγκόσμιο πολιτισμό ούτε επιφέρει τη δυτικοποίηση των μη δυτικών κοινωνιών. 

Συνακολούθως, η ισορροπία δυνάμεων μεταξύ των πολιτισμών μεταβάλλεται και η επιρροή της Δύσης εξασθενεί. Οι ασιατικοί πολιτισμοί επεκτείνουν την οικονομική, στρατιωτική και πολιτική τους δύναμη. 

Το Ισλάμ εκρήγνυται δημογραφικά, με αποσταθεροποιητικές συνέπειες για τις ίδιες τις μουσουλμανικές χώρες, καθώς και για όσες γειτονεύουν μαζί τους. Γενικά, οι μη δυτικοί πολιτισμοί επιβεβαιώνουν εκ νέου την αξία της δικής τους κουλτούρας, ενίοτε δε και επιθετικά. 

Συνεπώς, ο Σάμιουελ Χάντινγκτον προέβλεπε, σωστά κατά την εκτίμησή μας έως έναν βαθμό, ότι έχει ήδη δρομολογηθεί η εγκατάσταση μιας νέας τάξης πραγμάτων, στην οποία σημαντικό ρόλο θα παίζει η πολιτιστική διάσταση. Σε μεγάλο βαθμό έτσι βλέπουμε κοινωνίες που έχουν πολιτιστική συγγένεια να συνεργάζονται μεταξύ τους, αποδεχόμενες συγκεκριμένες πολιτικές και πολιτιστικές αξίες.

Μέσα σ’ αυτό το νέο εξελικτικό πεδίο, οι οικουμενικές βλέψεις της Δύσης τη φέρνουν αντιμέτωπη με άλλους πολιτισμούς, κυρίως με το Ισλάμ και την Κίνα.

Υπό αυτές τις συνθήκες, το κύρος και η επιβίωση της Δύσης και ιδιαίτερα της Ευρώπης, που είναι ο βασικός και σπουδαιότερος πνευματικός πυρήνας της, εξαρτώνται αφ’ ενός από το κατά πόσο οι Αμερικανοί θα επιβεβαιώσουν εκ νέου τη δυτική τους ταυτότητα, αφ’ ετέρου από τους ίδιους τους δυτικούς υπό την ευρεία έννοια και από το αν θα δεχτούν ότι ο πολιτισμός τους είναι μοναδικός αλλά όχι παγκόσμιος. 

Μεγάλο ρόλο επίσης στο πλαίσιο αυτό ήδη παίζει ο βαθμός ενότητας των δυτικών κοινωνιών, οι οποίες, επισημαίνουμε, είναι και οι μόνες πολιτικά φιλελεύθερες στον σημερινό κόσμο. Από μόνες τους οι παραπάνω εξελίξεις αποτελούν μια τεράστια πρόκληση για την Ευρώπη. Στο επίκεντρο δε της πρόκλησης αυτής βρίσκεται ένα μεγάλο ερώτημα, που είναι αυτό του μέλλοντος της Αμερικής στον κόσμο που ήδη αναδύεται. Η άποψη ότι η Αμερική ρίχνει βάρος στην Ασία και την περιοχή Ινδικού - Ειρηνικού ναι μεν έχει βάση, δεν απαντά όμως στο ερώτημα «ποια είναι αυτή η Αμερική;». 

Πάνω στο ερώτημα αυτό και τις ποικίλες διαστάσεις του είναι καιρός να υπάρξει σοβαρός προβληματισμός στην Ευρώπη, γιατί πέρα από μια σταδιακή αμερικανική αποδέσμευση από τη γηραιά ήπειρο, ζωτικό προβάλλει και το ερώτημα κατά πόσον οι ΗΠΑ σε βάθος χρόνου θα παραμείνουν μια φιλελεύθερη δημοκρατική χώρα. 

Κατά τα άλλα, είναι παραπλανητικό να υποστηρίζεται ακόμα και από σημαντικούς Ευρωπαίους πολιτικούς ότι η αποδέσμευση των ΗΠΑ από την Ευρώπη ξεκίνησε επί Τραμπ. 

Συγκεκριμένα δείγματα αποδεσμευτικής γραφής είχαν υπάρξει επί προεδρίας Μπιλ Κλίντον, κορυφώθηκαν επί Τζορτζ Μπους και Μπαράκ Ομπάμα και έγιναν αδρά όταν ο Ντόναλντ Τραμπ άρχισε να φλερτάρει με τους αυταρχικούς ηγέτες Πούτιν και Ερντογάν, οι οποίοι σήμερα είναι και οι κύριοι χρηματοδότες ενεργειών που στόχο έχουν την αποσταθεροποίηση της Ευρώπης.

Μια Ευρώπη που καλά θα κάνει να καταλάβει ότι δεν μπορεί να τα περιμένει όλα από τον Αμερικανό ετεροθαλή αδελφό της. Αν θέλει να αποφύγει μια ιστορική μοναξιά, ας αντιληφθεί ότι μόνον η ένωσή της θα εξασφαλίζει εθνικές κυριαρχίες στις συνοικίες του μέλλοντος. 

Αθαν. Χ. Παπανδρόπουλος - EBR